The road from the capital of Georgia to the village of Ganakhleba is long, yet impressive. One will hardly get bored on a 2.5-hour drive to the South-West of Georgia: fields of corn, potato and wheat, cultivated lands, and scattered flock of sheep and cows is a sight to behold. In some places, intact land awaits its human for cultivation. You will involuntarily think that a man either thrives and blossoms or destroys whatever it touches. Depends on a human’s intent.
On the way to Ganakhleba, we noticed the abandoned houses. Turns out, there used to be a time when 180 families inhabited the village, now you will hardly find 35 households. The truth is that people leave homes and move to big cities to feed their families. The main source of income for those who stay is livestock and cattle breeding (beekeeping too), but even then, they have to deal with a number of obstacles, such as lack of pastures and mowing fields. For example, excessive and unorganized grazing of livestock poses a risk of land degradation, loss of biodiversity and soil erosion. That is why, in 2020, with a financial support of the Global Environment Facility (GEF), a project was initiated in the village of Ganakhleba (together with several villages in Gurjaani and Kazbegi municipalities), the goal of which is to restore degraded pastures and support their sustainable management. The name of the project voices its purpose – “Achieving the national goals of Land Degradation Neutral Balance (LDN) of Georgia through restoration and sustainable management of degraded pastures” and will be completed in 2024.
At our final stop, Mr. Omar Gogotchuri and Mr. Shota Zviadauri greet us. Mr. Omar is the representative of the Dmanisi Municipality in Sarkineti Administrative entity, to which the village Ganakhleba belongs. Mr. Shota is the local project coordinator. We find a peaceful place under a walnut tree, where they tell us about the rotational grazing and challenges and opportunities for the local population:
“Pasture is divided in 9 lands, where we test rotational grazing. The number of lands will increase undoubtedly as soon as the water is installed. The absence of planned grazing used to create serious problems. The grass dries up in summer and usually the overgrazing occurs. Livestock is starving. In case of the rotational grazing, more grass can grow, so that calves are well-fed. The main perk of the rotational grazing is that for a one-month period we allow the land to rest, while the grass regrows, as we don’t let the livestock to graze there.” – Mr. Omar tells us. The grass is inactive for three days after grazing. Afterwards, its roots mobilize the reserves, and the grass cover starts to regenerate, which is often referred to as “time for regeneration”, or “pasture rest”.
Mr. Shota says that one shepherd was also needed from each family to take care of their own cattle, whereas now, as the fences have been installed bordering pastures, there is no need for shepherds, which is both economically and socially profitable, because families have more time for other affairs: “I have 24 cows and 8 calves. By now pastures haven’t been evenly distributed and grazing was unmanaged. When the livestock rotates for grazing, it will inevitably solve a lot of our problems, including that of the shepherds”.
While discussing the project-related issues, Mr. Omar mentioned lack of population awareness on planned grazing. He outlined the importance of informing the local farmers on the rotational grazing, so that the project outcomes are sustainable, and the practice of the rotational grazing goes beyond the project and is sustained after its completion: “We work to provide the locals with the relevant information. Special events are planned, where all of us participate.” – he noted.
As soon as we reached the village, we saw a pretty building – which was a school. But due to summer holidays, no sound of kids was heard: “There are very few kids left here. A lot more children used to study here, but now they are gone … This place is deserted.” – shared with sadness Ms. Leila (Eter) Gogotchouri, who is a teacher and one of the co-founders of the school.
After talking with the gentlemen, we visited one of the prettiest and most well-cared houses located at the end of the village, where its hostess – Ms. Leila welcomed us. She is also a project beneficiary. Mariam Butkhashvili, a Chair of the Pasture Users Union joined us for the conversation:
“With the project support, pastures were fenced, which is a good thing, because the pastures will no longer be leased and the village will use them to feed cattle. Fencing of the pastures will be a great relief to us, because not to mention other benefits, sometimes it is almost impossible to find shepherds to take care of cows. Their wages keep increasing. Moreover, in July-August our livestock is famished because the grass is gone, everything is dried up. Now we can bring our livestock in the fenced areas and be calm that once they finish grazing on one plot, another is covered with grass. It will be good for us too and inevitably produce results.” – tells us Ms. Leila.
“Because most plots have been leased to the private companies and enterprises, the locals have very few resources to feed their cattle. Thus, installation of electric fences was crucial for people to have bordered territories, where they would let their cattle to graze. With the proper pasture management, there will be grass and livestock won’t be hungry as well. As a result, the livestock produces milk, dairy products are made and by selling them the local population has income.” – Mariam has high hopes for continuing the project legacy, because installing fences and bringing cattle to pastures need a person who will do it. While this person is paid now, the local population will have to pay him for the work in the future as well.
Despite the deserted homes, neither Leila, nor Mariam plan to leave their home village. No matter the socio-economic problems, they are hopeful and think that the village slowly develops. Beyond the project, there is a Swiss Agricultural School Caucasus, which operates its own farm. There is also a local school, kindergarten, and police station. The road has been renovated and the water is installed. We finish our conversation on a positive note. The ladies believe that people will return to their homes in Ganakhleba and life will renew there, especially as there are signs of “rebirth” – “this project is another example of it”, they say.
The project supports the introduction of sustainable participatory practice for pasture management on pre-selected 747 ha pilot pastures in the villages of Ganakhleba (Dmanisi municipality), Naniani (Gurjaani municipality) and Sno (Kazbegi municipality), through the installation of electric fences and herding, installation of water-supply systems to provide water to livestock, implementation of agro-forestry measures, control of weed species. In addition, with the project support, in all three pilot municipalities (Dmanisi, Gurjaani and Kazbegi), pasture assessment was made, while the strategic plans for pasture management are being developed. The project also supports capacity building of the decision-makers and farmers to ensure sustainable pasture management
________________
განახლება გარდაქმნის მოლოდინში – საძოვრების მდგრადი მართვა და მონაცვლეობითი ძოვება
საქართველოს დედაქალაქიდან გზა სოფელ განახლებამდე გრძელი, მაგრამ შთამბეჭდავია. თბილისის სამხრეთ-დასავლეთით, 2,5 საათის სავალზე ძნელად მოიწყენთ. სიმინდის, კარტოფილის და ხორბლის მინდვრები, დამუშავებული ნაკვეთები და ალაგ-ალაგ, გორაკებზე შეფენილი საქონელი თუ ცხვრის ფარა სასიამოვნო სანახავია. ადგილებში ხელუხლებელი, ადამიანის მომლოდინე მიწა კი, მოვლა-პატრონობის მოლოდინში გატრუნულა. უნებურად გეფიქრებათ, რომ ადამიანის ხელი ან ააყვავებს, ანაც გააუდაბურებს რასაც შეეხება. მთავარია, ადამიანმა მოინდომოს.
დანიშნულების ადგილამდე გზად უამრავი მიტოვებული სახლი, ანდაც ნასახლარი გვხვდება. თუ ადრე განახლებაში 180 ოჯახი ცხოვრობდა, ახლა იქ მხოლოდ 35-მდე კომლს დაითვლით. ხალხი თურმე ოჯახების გამოსაკვებად იქაურობას ტოვებს და დიდ ქალაქებს ეტანება. დარჩენილი ადგილობრივების შემოსავლის ძირითადი წყარო კი პირუტყვი და მესაქონლეობაა (ხანაც მეფუტკრეობა), მაგრამ აქაც, მათ არაერთ წინააღმდეგობასთან, მათ შორის საძოვრებისა და სათიბების ნაკლებობასთან უწევთ გამკლავება. მაგალითისთვის, პირუტყვის გადაჭარბებული და არაორგანიზებული ძოვება ადგილობრივებისთვის ხელმისაწვდომ ნაკვეთებზე მიწის დეგრადაციის, ბიომრავალფეროვნების დაკარგვისა და ნიადაგის ეროზიის საშიშროებას ქმნის. ამიტომაც, 2020 წელს სოფელ განახლებაში (და ამასთან, გურჯაანისა და ყაზბეგის მუნიციპალიტეტების ცალკეულ სოფლებში) გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდის (GEF) დაფინანსებით დაიწყო პროექტი, რომლის მიზანი დეგრადირებული საძოვრების აღდგენა და მათი მდგრადი მართვაა. პროექტს სახელწოდებაც ასევე ჟღერს – „მიწის დეგრადაციის ნეიტრალური ბალანსის (LDN-ის) საქართველოს ეროვნული მიზნების მიღწევა დეგრადირებული საძოვრების აღდგენის და მდგრადი მართვის გზით“, რომელიც 2024 წელს დასრულდება.
დანიშნულების ადგილზე ჩასულებს ბატონები – ომარ გოგოჭური და შოთა ზვიადაური გვხვდებიან. ბატონი ომარი დმანისის მუნიციპალიტეტის მერის წარმომადგენელია სარკინეთის ადმინისტრაციულ ერთეულში, სადაც შედის სოფელი განახლებაც. ხოლო ბატონი შოთა სოფელ განახლებაში პროექტის ადგილობრივი კოორდინატორია. შორს არ მივდივართ, იქვე, მაღალი კაკლის ჩრდილში ვდგებით და მიყვებიან, თუ რა ხდება ნაკვეთმონაცვლეობითი, ანუ კონტროლირებადი ძოვების მხრივ და რა გამოწვევებს, თუ შესაძლებლობებს ხედავენ ადგილობრივები:
„სულ ცხრა ნაკვეთადაა დაყოფილი საძოვარი, სადაც ვსინჯავთმონაცვლეობით ძოვებას. ნაკვეთების რაოდენობა, რა თქმა უნდა გაიზრდება, ადგილზე წყალიც რომ გაკეთდება. დაგეგმილი ძოვების არარსებობა, მანამდე სერიოზულ პრობლემებს გვიქმნიდა. ზაფხულში ბალახი ხმება, და ხდებოდა გადაძოვება. პირუტყვი მშიერი გვრჩება. ნაკვეთმონაცვლეობითი ძოვებისშემთხვევაში, საშუალებაა, რომ მეტი ბალახი ამოვიდეს და ბოჩოლები უკეთ გამოიკვებონ.ამ მონაცვლეობითი ძოვების მთელი სიკეთე ისაა, რომ დაახლოებით ერთი თვის შუალედში, როცა ნაკვეთი ისვენებს (არ ვუშვებთ პირუტყვს ამ ნაკვეთზე) ბალახი ხელახლა ამოსვლას ასწრებს.“ – ჰყვება ბატონი ომარი. ბალახი ძოვების შემდეგ არააქტიური მხოლოდ სამი დღის განმავლობაშია. ამის შემდეგ, ხდება მისი ფესვების რეზერვების მობილიზება და იწყება ბალახის საფარველის აღდგენა, რასაც „აღდგენის დრო“, ან ხშირად „დასვენება“ ეწოდება. როტაციული ძოვებაც ბალახს სწორედ ასეთი „დასვენების“ დროს აძლევს.
ბატონი შოთას თქმით, ისიც აღსანიშნია, რომ ყველა ოჯახიდან ერთი მწყემსი მაინც იყო საჭირო ფარის მისახედად, ახლა კი, საძოვრების შემოღობვასთან ერთად, მწყემსების პრობლემა მოიხსნა, რასაც, როგორც ეკონომიკური, ისე სოციალური სარგებელი აქვს, რადგან ოჯახებს მეტი დრო გამოუთავისუფლდათ: „მყავს 24 ძროხა და 8 ხბო. საძოვრები აქამდე არ იყო ნორმალურად განაწილებული, არათანაბრად იყო გაშვებული საქონელი. მონაცვლეობით რომ იქნება საქონელი საძოვარზე გაშვებული, ნამდვილად აღმოფხვრის ბევრ პრობლემას, მათ შორის მწყემსის პრობლემას.“
ბატონმა ომარმა პროექტის ფარგლებში არსებულ გამოწვევებზე საუბრისას ახსენა მოსახლეობის ინფორმირებულობის საკითხი, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია, რომ ადგილობრივმა ფერმერებმა დაგეგმილი ძოვების შესახებ იცოდნენ, რათა პროექტის შედეგები მდგრადი იყოს და მონაცვლეობითი ძოვების პრაქტიკა მისი დასრულების შემდეგაც გაგრძელდეს. „ინფორმაციის მიწოდების კუთხითაც ვმუშაობთ და კიდევ ბევრი ღონისძიება იგეგმება, სადაც ყველანი ჩართულები ვართ.“ – დასძინა მან.
სოფელში შესვლისთანავე ლამაზი სკოლა გვხვდება, მაგრამ საზაფხულო არდადეგების გამო, ბავშვების ჟრიამული არ ისმის:
„ცოტა ბავშვი დარჩა ძალიან. ადრე სკოლაში ბევრად მეტი ბავშვი სწავლობდა, ახლა კი ძირითადად მიდიან… და ბავშვებისგანაც დაცარიელდა აქაურობა.“ – დამწუხრებით ყვება ქ-ნი ლეილა (ეთერ) გოგოჭური, რომელიც სკოლის მასწავლებელია და სკოლის დაარსებაში წვლილიც მიუძღვის.
ბატონებთან საუბრის შემდეგ, განახლების ბოლოსკენ, ყველაზე მოვლილ და ლამაზ სახლში სტუმრად სწორედ ქალბატონმა ლეილამ (ეთერი) მიგვიღო, რომელიც პროექტის ბენეფიციარიც გახლავთ. ჩვენს საუბარს დმანისის სოფელ განახლების საძოვრებით მოსარგებლეთა გაერთიანების თავმჯდომარე, მარიამ ბუთხაშვილი შემოუერთდა:
„პროექტის დახმარებით შეიღობა საძოვრები, რაც კარგია, რადგან აღარ მოხდება საძოვრების იჯარით გაცემა და გასხვისება, და სოფელი გამოიყენებს საძოვრებს საქონლის გამოსაკვებად. საძოვრები რომ იღობება, დიდი შეღავათი იქნება, რადგან სულ რომ არაფერი, მწყემსის პოვნა არის ზოგჯერ შეუძლებელი. მერე მათი ფასები სულ იზრდება. ამასთან, ივლისი-აგვისტო საქონელი აქ არის საშინლად მშიერი, რადგან ბალახი აღარ არის, გადამხმარია ყველაფერი. ეხლა კიდევ შეგვიძლია ავიყვანოთ საქონელი, შევუშვათ შემოღობილ საძოვრებზე და ვიყოთ მშვიდად, რომ ერთ ნაკვეთს თუ მოასუფთავებენ, მეორეზე ბალახი დახვდებათ. ჩვენთვისაც კარგი იქნება და შედეგი დაიდება.“ – გვიყვება ქალბატონი ლეილა.
„იმის გამო, რომ საძოვრების დიდი ნაწილი გასხვისებულია, ძირითადად კერძო კომპანიებსა და საწარმოებზე, ადგილობრივებს ძალიან ცოტა რესურსი რჩებათ თავისი საქონლის გამოსაკვებად. ამიტომ ელექტრონული ღობეების მონტაჟი ძალიან მნიშვნელოვანი იყო იმისთვის, რომ ადამიანებს ჰქონოდათ შემოსაზღვრული ტერიტორია, სადაც საქონელს აძოვებდნენ. ამ საძოვრების სწორი მართვით კი, ბალახიც იქნება და საქონელიც არ დარჩება მშიერი. ხოლო როცა საქონელი იწველება, რძის ნაწარმიცაა და მათი გაყიდვით ადგილობრივებს შემოსავალიც აქვთ.“ – მარიამს იმედი აქვს, რომ პროექტის დასრულების მერეც ასე იქნება, რადგან ღობეების მონტაჟს და ადგილზე საქონლის შეყვანას ადამიანი სჭირდება, რომელიც ამას გააკეთებს. ახლა მას უხდიან, სამომავლოდ კი საუბარია, რომ ადგილობრივები დადებენ ფულს და გადაუხდიან მას გაწეული სამუშაოსთვის.
მიუხედავად იმისა, რომ გარშემო მიტოვებული სახლი ბევრია, არც ლეილა და არც მარიამი არსად წასვლას არ გეგმავენ. სოციალური და ეკონომიკური სირთულეების მიუხედავად, ისინი იმედიანად არიან და ფიქრობენ, რომ სოფელი ნაბიჯ-ნაბიჯ ვითარდება. პროექტის გარდა, ადგილზე გაიხსნა და ფუნქციონირებს შვეიცარიული აგრარული სკოლა კავკასია, რომელსაც თავისი ფერმა აქვს. არის სკოლა, ბაღი და პოლიცია. დაიგო გზა და გაყავთ წყალი. საუბარს იმედიანად ვასრულებთ: ქალბატონებს სჯერათ, რომ ადამიანები დაუბრუნდებიან განახლებას და განახლებაში ცხოვრებაც განახლდება, რადგან ამის ნიშნები უკვე არის – „ეს პროექტიც ამას მოწმობს“, ამბობენ ისინი.
პროექტი მხარს უჭერს საძოვრების მართვის მდგრადი მონაწილეობითი პრაქტიკის დანერგვას 747 ჰა წინასწარ შერჩეულ საპილოტე საძოვრებზე სოფელ განახლებაში (დმანისის მუნიციპალიტეტი), სოფელ ნანიანში (გურჯაანის მუნიციპალიტეტი) და სოფელ სნოში (ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი), რაც ითვალისწინებს ძოვების მართვას ელექტრო ღობეებისა და მომწყემსვის საშუალებით, საძოვრებზე პირუტყვის დარწყულების მიზნით წყლის სისტემების მოწყობას, აგროსატყეო ღონისძიებების განხორციელებას, სარეველა სახეობების კონტროლს. გარდა ამისა, პროექტის მხარდაჭერით სამივე საპილოტე მუნიციპალიტეტში (დმანისი, გურჯაანი და ყაზბეგი) შეფასდა საძოვრების მდგომარეობა და მიმდინარეობს საძოვრების მართვის სტრატეგიული გეგმების შემუშავება. პროექტი მხარს უჭერს ასევე გადაწყვეტილებების მიმღები პირების და ფერმერების უნარების გაძლიერებას საძოვრების მდგრადი მართვის უზრუნველსაყოფად.
